Şamanizm kavramı ile birlikte artık Şamanizm’in ne olduğu hakkındaki bilgileri sizinle paylaşmaya başlıyoruz. Bir kavram olarak Şamanizm, altında bir çok başlık ve soru barındırmaktadır. Tanrılardan kültlere, tarihlerinden ritüellerine kadar birçok kavram bulunmaktadır. Tüm bu kavramları ve soruları, en sık sorulanlardan başlayarak yayınlayacağız. Dolayısı ile konular arasında akademik veya kronolojik bir sıralama aramamakta fayda vardır. Fakat soruların cevabından önce bilinmesi gereken bazı başlıklar ile başlayacağız. İşte “Şamanizm Kavramı”da bu başlıklardan biri. Şaman ve Şamanizm kelimelerinin kökeni, etimolojisi ve diğer dillerdeki karşılığı kısaca ele alınan bu yazıdan sonra; farklı kaynaklarda, farklı isimlendirilen kişilerin aslında aynı kişi, yani “Şaman” olduğunu bilerek başlangıç, orta ve ileri okumalarınızı gerçekleştirebilirsiniz.

BİR KAVRAM OLARAK ŞAMAN/ŞAMANİZM

İlk olarak 17. yüzyılda Rus kaynaklarında karşımıza
çıkan Şaman kavramının Tunguz dilindeki “Šaman”
kelimesinden türediği düşünülmektedir.

“Şaman” kelimesinin etimolojisi hakkında oldukça farklı görüşler vardır. Harun Güngör’ün¹ derlemesine göre; Şamanizm’in kökenini Budizm’e dayandıran ve Güney Asya’da ortaya çıkıp Kuzey Asya’ya yayıldığını söyleyen araştırmacılara göre şaman kelimesi Sanskritçe’de “dilenci-rahip” veya “Budist rahip” karşılığındaki “sramana/çramana” Pali dilindeki biçimiyle “samana” kelimesinden Çince’ye “şamen” (bilge kişi) biçiminde geçmiş, Mançu-Tunguzca’da “şaman/haman” şeklini almıştır.

Araştırmacıların çoğunluğu kelimenin kökünün Sanskritçe’den geldiği görüşünü kabul etmemektedir. Bunlarla birlikte Çin kaynaklarından anlaşıldığı üzere eski Türkler “Şaman” kelimesi yerine “Kam” kelimesini kullanmaktadır. Altay Türklerinin günümüzde hala kullandıkları Kam kelimesinin tarihi, araştırmacılara göre, 5. yüzyıla kadar dayanmaktadır.

Tatarca ve Altayca’da Şaman kelimesi yerine kam (gam) kelimesi kullanılmaktadır. Bununla birlikte Moğolca’da “bö” veya “böge”, Yakutça’da “oyun”, Samoyed dilinde “tadıbey”, Kırgızca ve Kazakça’da “baksı/bahşı, karamurt, darger” şeklinde ifade edilmektedir. Okumalarda en sık karşılaşılan isimler şaman, kam, oyun, bö, baksı ve bahşıdır. Kadın şamanlar ise “utagan, udagan, ubakan, utugan, utkan” gibi isimlerle adlandırılmaktadır. Bunlara ek olarak bazı kaynaklarda şaman olan kişiyi ifade etmek için ozan, aşık, otacı gibi isimler de kullanılmaktadır. Fakat bu ifadeler tam olarak şaman kelimesinin karşılığı değildir. Onların özelliklerindendir.

Konuyla Alakalı Bir Alıntı

“Şaman sözcüğü için farklı görüşler öne sürülmektedir; “Şaman sözcüğü, Hindistan’daki Pali dilinde ruhlardan esinlenen kişi anlamına gelen “samana” sözcüğünden türemiştir. Bu kavramın kaynağı, Sanskritçede budacı rahip anlamına gelen samana(çramana) sözcüğüdür. Bu kavram, Mançu dilinde oynayan zıplayan, bir iş görürken sürekli olarak hareket eden anlamındaki saman kavramından gelmektedir.  Firdevsi’nin “şehname”’sinde geçen “Semen” (Buda rahibi) sözcüğü dolayısıyla Şaman sözcüğünün Hindistan kökenli olduğu söylenir.

Şaman sözcüğü Therca’da “Samane”, Çincede “Samen”; Farsçada Budist rahip anlamına gelen “Semen” veya “Saman” kelimeleriyle ifade edilmektedir. Türk kavimleri Şamanlarına “Kam” adını vermişlerdir. Türklerin kullandığı “Kam” kelimesi “kâhin, tabip, filozof, âlim” anlamına gelmektedir. Türklerin az sayıdaki yazılı belgelerinden biri olan “Divan-ü Lügat İt-Türk”de Otacıların hastaları şifalı otlarla tedavi ettikleri kam’ların ise hastayı kendi usullerine göre daha çok ruhi yollardan, efsun ve sihirle tedavi etmeye çalıştıkları yazmaktadır. “Şamanın en önemli işlevlerinden biri hastaları iyileştirmedir. Hastalık bir tür ruhun kaybedilmesi olduğu için şaman kaybedilen ruhu arar. Bulabilmek için ruhun nereye gittiğini anlaması gerekir. Yerini saptadıktan sonra geri getirerek hastanın bedeniyle bütünleştirir.”

Wilhelm Radloff – Türklük ve Şamanlık

Bir sonraki yazımız Şamanizm’in ortaya çıkışı hakkında olacaktır.

Keyifli Okumalar Dileriz.

• Şamanın Bahçesi

Daha fazla bilgi için instagram hesabımızı ve web sitemizi takipte kalın!

Kaynakça:

1. Güngör, H., “Şamanizm”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt: 38, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları,. İstanbul 2010.